Lignit je od posebne važnosti za Kosovo. Učestvuje sa oko 97% ukupne proizvodnje električne energije, dok samo 3% proizvodnje dolazi iz hidroelektrana. Sa 12.44 Mt[1], Kosovo je na petom mestu u svetu u pogledu dokazanih rezervi lignita. Na teritoriji Kosova, nalažišta lignita nalaze se u Kosovskom, Dukađinskom, i Dreničkom basenu, dok je eksploatacija ogranićena na Kosovskom bazenu. Prvi sistematizovani podaci o eksploataciji lignita potiču iz 1922. god., kada se u malim razmerama, plitkim podzemnim prostorijama sa podgradom počelo sa prvim rudarskim radovima u Kosovskom basenu. Proizvodnja lignita u većem procentu počinje sa otvaranjem površinskih kopova Miraš (1958) i Bardh (1969) primenom savremenih ekskavatora.
[1] Strategija za Rudarstvo Republike Kosovo za period 2012-2015
Detalj – prikaz slojeva lignita i konsolidovanih karbonatnih glinaca
Izraženo u kumulativnom broju, eksploatacija lignita od početka rudarskih radova 1922 godine do kraja 2004 godine dostiglo je 265 miliona tona. Sa geološkog gledišta, Kosovski rudarski lignit predstavlja jedan od najpovoljnih lignitskih ležišta u Evropi. Prosečni koeficijent otkrivke je 1.7m3 po toni uglja i ukupne utvrđene ekonomski eksploatibilne rezerve upućuju da se radi o jednom od najbogatijih u Evropi, koji će obezbediti proizvodnju električne energije za naredne decenije.
Lignit je visokog kvaliteta za potrebe proizvodnje električne energije, i može se porediti u velikom broju parametara kvaliteta sa rezervama lignita u okolnim zemljama. Neto kalorijska vrednost (NKV) Kosovskog lignita varira u vrednosti u redu veličina od 6.28-9.21 MJ/kg, prosečno 7.8 MJ/kg. Debljina lignita (Pliocenske starosti) može biti do 100m, dok presećna deblina oko 40m, sa prosečnim odnosom pokrivenosti u odnos na lignitu je 1.7:1. Ovaj odnos podrazumjeva da su troškovi proizvodnje elektrićne energjie iz lignita na Kosovu su najniža u regionu. Troškovi na Kosovu su €0.62/GJ u poređenju sa Bugarskom sa €0.88/GJ i €1.34/GJ u Srbiji i Crnoj Gori.
Dalji srednjoročni razvoj eksploatacije lignita nastavit će se na rudarskom polju Sibovc u sjevernom dijelu kosovskog bazena dajući veliki prioritet privatnim investicijama.
Rudarski radovi i eksploatacija metala su oduvek bili glavna potpora ekonomije još od pre Romanskog perioda. Iliri, Rimljani, Vizantinci, Saksonci, Turci, Francuzi i Britanci vršili su opsežne rudarske radove u regionu. Ove aktivnosti su se odvijale na devet rudnika, pet od kojih čine današnji kompleks Trepçe.
Savremeno rudarstvo počinje 1930. kada je britanska kompanija “Selection Trust Ltd” prepravila kompleks Trepče, uključujući razvoj fabrike akumulatora koja je koristila olovo. Aktivni rudarski radovi u ovih pet rudnika prekinuti su tokom kampanje NATO bombardovanja. Lokacuja rudnika Trepče određena je Trepčinim Mineralnim Pojasom. Postoje tri SSZ-JJI dominantne zone mineralizacije u okviru ovog pojasa u kojima su formirana rudna ležišta.
Prva (I) zona uključuje rudnik Artana (Novo Brdo) i prati granicu između Vardarske Zone i Kosovske oblasti Dardanske mase (Srpsko-Makedonske), koja se odlikuje Neogenim kalko-alkalnim vulkanizmom i intruzivima.
Druga (II) zona uključuje rudnike Belo Brdo, Stari Trg i Ajvaliju. Ova zona prati glavni rased koji označava Istočnu ivicu prištinskog Miocenskog basena i njegovo proširenje prema SSZ i intruzivnom i vulkanskom kompleksu u severnom Kosovu.
Glavno Okno u Belom Brdu
Treća (III) zona sadrži rudnik Crnac kao i mnogobrojne pojave olova i cinka duž zapadne granice Vardarske zone, koja predstavlja kontakt sa Dinaridima Drinjsko-Ivanjičkim (Dreničkim) strukturnim blokom.
Preduzete su trenutne procjene kombinovane eksploatabilne rezerve za pet rudnika, ali sva ležišta su otvorena u dubini dok njihove dužine su nesigurne zbog nedostatka sistematskog istraživanja i njihove definicije bušenjem
Ulazna galerija u Belo Brdo Pb-Zn ležište
Tokom eksploatacije olovo-cinkovo-rebronosne rude u rudniku Farbani potok (Artana-Novo Brdo), utvrđeno je postojanje 3Mt visoko kvalitetnog Halojzita (Al2Si2O5(OH)4). Ovo je jedno od svega pet eksploatabilnih ležišta u svetu ove visoko cenjene gline (US$140-450/t), ostala četiri nalaze se u Novom Zelandu, Turskoj, Kini i SAD (Utah). Današnja svjetska proizvodnja procjenjuje se na 150.000 tona godišnje.
Pojava nikla i kobalta se pojavljuju u centru Kosova. Oba elementa se odvijaju zajedno i treba ih opisati zajedno. Nikl i kobalt se nalaze u blizini Glavice, severno od Magure i Čikatove. Dalje sjeverno, u blizini Baksa, pojavljuju se silikatske rude nikla. Gvozdena ležišta Tërstenika, zapadno od Čikatove, sadrži i znatnu količinu Ni. Dalje pojave pojavljuju se zajedno sa kobaltom i bakrom kod Petkovica i južno od Radoševca. Ove Ni-pojave pripadaju tri različite genetičke vrste rude: Ni-hidrosilikatne ležište iznad ultramafične stene Jure, metalonosni Ni-Cr (lateritski) ferikrit (ferricrets) Gornje Krede Trstenika i kasnije (zadnja) tečno-magmatska segregacija Ni-Co, Fe-Cu-sulfida u ultramafičnim stenama.
Sa ekonomske tačke gledišta, prvi genetski tip od gore pomenutih je najvažniji tip. Treba napomenuti da se na Kosovu razlikuju dve oblasti sa Ni-hidrosilikatima: Goleshki masiv nosilac je nekih pojava nikla, koji potiču iz lateritičke alteracije ultrabazičnih stena (Magura ležište). Nosioci nikla su hidro-silikati magnezijuma, gvožđa i aluminijuma. Čikatovo ležište vezan je za zonu lateritičke alteracije peridotita i isto tako erozije rudnog materijala. Istraživanja Ni-a na Kosovu započele su 1961. godine u Goleshovom masivu. Kasnije, 1967. godine, otkriven je ležište na području Glogovca. Sproveden je intenzivan istraživački program (mapiranje, geofizika, bušenje). Eksploatacija Ni je počela 1982. godine. U to vreme u Glogovcu je izgrađena topionica Ni-a („Ferronikeli“). Na severu Magure, u masivu Goleša, u ležište Glavica je razvijena površinska eksploatacija. Na području Glogovca, kod Čikatove, razvijena su dva otvorena površinska rudnika: „Duškaja“ i „Suka“.
Otvoreni kop lateritskog ležišta Nikla u Glogovcu
Niz pojava sočiva hromita alpskog-tipa u jugo-zapadnom delu Kosova, predstavlja deo serije linearnih ležišta koje se kontinuirano nastavljaju u Albaniju. Ova sočiva su mala ali vrlo visokog kvaliteta i u Albaniji su poznata kao nosioci značajnih količina platinske grupe metala (PGM).
Hromitska ruda
Od kraja Drugog Svetskog rata sve do 1956., ruda se eksploatisala uglavnom iz Đakovičkog rudnika Deva od “Deva Holding Company”, i ruda se slala u Albaniju na dalju preradu. Kada su se visokokvalitetne rude iscrple, Kosovo je uvozilo 30,000-50,000 t/god. hromita iz Albanije. Sa ovim se prestalo kada je pogon zatvoren 1991.god. U nekoliko decenija, nije bilo značajnija istraživanja hroma.
Kosovska ležišta boksita nalaze se u karstifikovanim krečnjacima i eksploatisana su u nekoliko površinskih kopova koji su u sastavu rudnika Grebnik. Krečnjak u kome se nalazi boksit, se koristi kao građevinski materijal i velike gomile dimenzionisanog krečnjaka zaostale su na kopovima Rudarski radovi započeti su 1966 a prekinuti 1990, zbog pogoršanja političke situacije na Kosovu. Ukupna proizvodnja bila je 2.85Mt.
Napušteni rudnik boksita na Grebniku
Tradicionalna tržišta za boksit sa Grebnika su bila Rumunija,Nemačka i Rusija. Rudnik je posedovao pogone za fino mešanje pakovanje i za proizvodnju gipsa; proizvodnja je bila 5,000t/god., za domaće tržište, Crnu Goru i Makedoniju.
Kosovo poseduje dva rudnika magnezita (MgCO3) Goleš i Strezovac.U početku oba su radila kao površinski majdani a kasnije se na oba rudnika prešlo na podzemnu eksploataciju sve do njihovog zatvaranja 1999.god
Magnezitska žica u serpentinitu severno od Magure
Pre 1990, rudnik Goleš proizvodio je 110,000 t magnezita, 22,000 t sinterovanog magnezijuma i 10,000 t kaustičnog kalcinisanog magnezijuma godišnje. Rudnik Goleš ima pristup kroz vertikalna okna , a rudnik Strezovac otvoren je horizontalnim potkopom.
Na oba rudnika se nedavno započo proces privatizacije. Za dalje informacije o toku privatizacionog procesa posetite : www.pak-ks.org/
Kosovo je bogato sa visoko-kvalitetnim građevinskim mineralnim sirovinama, kao što su andeziti, bazalti, diabazi, gabrovi, graniti, krečnjaci i mermeri.
Otpucavanje krečnjaka za potrebe putogradnje
Veliki potencijali postoje za proizvodnju visokokvalitetnog dekorativnog kao i arhitektonsko-građevinskog kamena.
Dimenzionisani kamen spreman za prodaju
Velika ležišta glina predstavljaju izvrsnu sirovinu za opekarsku industriju.
