Metalogenija

Na području Dardanskog Masiva /Srpsko-Makedonske Mase/ i Vardarske zone (VZ), postoje brojna rudna ležišta. Ova ležišta su formirana tokom različitih metalogenetskih epoha i pripadaju različitim metalogenetskim provincijama.

Sledeća tabela prikazuje glavne endogene mineralizacione intervale i rudne formacije Centralnog Balkanskog regiona.

Vreme mineralizacije Glavni
rudni metali
Tip ležišta Geotectonski položaj Magmatski kompleks
Neogene Pb-Zn, Sb
Fe, Cu, Mo, Au, Bi
Skarn
Hidrotermalna žična i porfiritska
Regionalne razlomne zone reaktivacije(?) Vulkano-intruzivni kompleks (grano-dioritska magma)
Gornja Kreda – Paleogen Cu, Mo
Pb-Zn, Fe
Masivna sulfidna
Porfiriti, žična i skarnovska
Globalne riftne strukture Vulkano-intruzivni kompleks (granitsko-monconitsko-diorit-andezitska magma)
Jura Pirite-Cu
Cr, Fe, Ti
Pyrite, Zn, Cu
Masivna sulfidna
Magmatska
Masivna sulfidna
Okeanska kora Ofiolitski kompleks (diabaz-gabro-piroksenitsko-peridotitska magma)
Srednji do Gornji Trijas Pb, Hg, Fe
Mn
Pb, Zn, Cu
W-Au, Fe, U
Impregnaciona
Stratiformna
Hidrotermalna žična
Skarnovska
Kontinentalni pragovi i okeanska kora Vulkanski efuzivi (basaltna magma)
Gornji Paleozoik  Sb, M Hidrotermalna žična i stratiformna Kontinentalna kora (?) Granitna magma
Pre Paleozojske Fe, Mn Vulkanogeno-sedimentna Kontinentalni rift (?)  

Spilit-keratofirska magma

Glavne endogene mineralizacije u centralnom Balkanskom regionu (Modifikovano prema JANKOVIĆU) 

Područje Kosova je deo Tetisko-Evroazijskog Metalogenetskog pojasa (TEMB-Skraćenica prema engleskoj transkripciji – Prim.prev.). Nastalo je tokom Mezozojskog i post mezozojskog perioda, na prostoru nekadašnjeg Tetiskog Okeana, na južnoj granici Evroazije, sa Afro-Arabijskom i Indijskom pločom na jugu. Prostiralo se od zapadnog Mediterana preko Alpa i jugoistočne Evrope kroz Lesser Kavkaza sve do Hidukuša i tibetskog platoa do Burme i Indonezije, povezujući se Zapadno Pacifičkim Metalogenetskim Pojasom. Karpato-Balkanski region je jedan od oblasti TEMB, koja se odlikuje svojim specifičnostima.

Generalna geotektonska evolucija regiona u kome je formiran TEMB nastala je tesno povezana sa istorijom nastanka i stvaranja Tetisa. Nju karakteriše otvaranje, razvoj ostrvskog luka i mikroploča, zatvaranja i spajanja mikroploča sa Evroazijom, subdukcijom okenaske kore, kao i sučeljavanjem kontinenata, kolizije kontinent-ostrvski luk, i reversnog rasedanja kontinentalne kore. Nastajanje rudnih ležišta i regionalne metalogenetske jedinice, su tesno povezane sa specifičnim tektonskim dešavanjima unutar pojedinih oblasti TEMB-a.

U skladu sa konceptom tektonike ploča izvršena je sledeća podela:

  • Unutarkontinentalno rasedanje (gvožđevito-oksidni skarnovi povezani sa hipoabisalnim intruzijama, vulkanogena, hidrotermalna i vulkanogeno-sedimentna ležišta povezana sa vulkanskom/subvulkanskom aktivnošću, koja sadrži Pb, Zn, Ba, Hg, Fe, Mn, nisko temperaturna ležišta locirana duž kontinentalnih margina i predstavljena karbonatima koji su nosioci Pb-Zn sulfida i Hg).
  • Mineralizacija povezana sa okeanskom korom u oblastima njenog širenja (povezana sa ofiolitskim serijama, posebno unutar Dinarida, kao što su sledeći primeri: hromiti, Ni-Co-Cu sulfidi (pirotin-halkopirit-pentlandit-magnetit u asocijaciji sa Au i Ag, ferotitan magnetit i pirit-halkopirit koji se javljaju u gabrovima, vulkanogeno-sedimentna ležišta sa piritičnim bakrovim sulfidima i slojevita feromanganska ležišta).
  • Mineralizacija u oblastima koje su povezane sa subdukcijom (Fe-u osnovi-skarnovska ležišta, bakar porfirska ležišta (sa sadržajem Au i PGM), vulkanogeno-hidrotermalna ležišta povezana sa vulkanskim-intruzivnim kompleksima kalko-alkalnim serijama (sa sadržajem Pb, Zn, Cu, Au, Ag).
  • Mineralizacija povezana sa magmatskom aktivnošću u post-kolizionim kontinent-kontinent dešavanjima (ležišta u hipoabisalnim i vulkanskim nivoima, Pb, Zn, Au, Ag, B, Sb, As, Tl, Mo, magnezit).

Nekoliko velikih metalogenetskih provincija na području bivše Jugoslavije i Balkanskom prostoru, može se jasno uočiti: Alpska, Dinarska, Srpsko-Makedonska, Karpato-Balkanska, Helenidska metalogenetska provincija. Kosovo pripada dvema od ovih metalogenetskih jedinica: Srpsko-Makedonskoj metalogenetskoj provinciji i Dinarskoj metalogenetskoj provinciji. Granica između Srpsko-Makedonske metalogenetske provincije i Dinarske metalogenetske provincije je jugo-zapadna margina Vardarske zone.

Srpsko-Makedonska Mineragenetska/Metalogenetska Provincija

Srpsko-Makedonska metalogenetska provincija je od presudnog značaja za Kosovo. Ova jedinica razvijena je duž granične zone (suture) bivšeg okeana. Rudna ležišta su najčešće povezana sa Oligo-Miocenskim vulkano-intruzivnim kompleksom kalko-alkalnih serija. Najznačajnija ležišta (Stari Trg, Belo Brdo, Crnac, Ajvalija, Kišnica i sl.) koja sadrže olove i cink, i podređeno bakar i antimon i udruženi sa zlatom, srebrom, arsenom, talijumom, bizmutom i gvožđem. Nekoliko rudnih oblasti su prepoznatljive, ali za Kosovo vrlo značajna je Kopaonička rudna regija, koju karakterišu hidrotermalno-metasomatske izmene žičnog tipa Pb i Zn i drugih metala (Ag). Porfirska ležišta bakra uokviru ostalih geoloških jedinicasu takođe od velikog značaja.

Dinarska Mineragenetska/Metalogenetska Provincija

Praktično, ova provincija je locirana unutar Dinarida (kao regionalne geotektonske jedinice), ali se produžava i van nje sve do Helenida. Endogena rudna mineralizacija Dinarske provincije je najvećim delom povezana sa dve metalogenetske epohe: starijom Hercinskom i ranom Alpskom.

Glavna mineralizacija Kosova je u vezi sa srednjim do gornje Jurskim ofiolitskim kompleksom (podiformnim, peridotit-piroksenitska ležišta sa sadržajem Cr, Ti, Fe).

U istoj geološko-geotektonskoj poziciji, pojavljiju se i ležišta hidrotermalnih masivnih sulfida sa piritom i bakrom (značajnaležišta u Albaniji su povezana sa bazaltom vulkanogeno-sedimentnog razvojnog perioda).

Sporadično, Ni- i Cu-mineralizacija može se pronaći unutar Jurskih utramafitskih jedinica.One su formirane nasličan način kao Cr i Ti, likvidnom segregacijom tokommagmatske diferencijacije.

U okviru rudarske oblasti Drenica-Dobroševac, poznata su stara lateritska ležišta Fe-boksita i Ni-Co sa magnezitom: Čikatovo, Glavica, Trstenik, Magura i dr..