Na području Dardanskog Masiva /Srpsko-Makedonske Mase/ i Vardarske zone (VZ), postoje brojna rudna ležišta. Ova ležišta su formirana tokom različitih metalogenetskih epoha i pripadaju različitim metalogenetskim provincijama.
Sledeća tabela prikazuje glavne endogene mineralizacione intervale i rudne formacije Centralnog Balkanskog regiona.
Vreme mineralizacije | Glavni rudni metali |
Tip ležišta | Geotectonski položaj | Magmatski kompleks |
---|---|---|---|---|
Neogene | Pb-Zn, Sb Fe, Cu, Mo, Au, Bi |
Skarn Hidrotermalna žična i porfiritska |
Regionalne razlomne zone reaktivacije(?) | Vulkano-intruzivni kompleks (grano-dioritska magma) |
Gornja Kreda – Paleogen | Cu, Mo Pb-Zn, Fe |
Masivna sulfidna Porfiriti, žična i skarnovska |
Globalne riftne strukture | Vulkano-intruzivni kompleks (granitsko-monconitsko-diorit-andezitska magma) |
Jura | Pirite-Cu Cr, Fe, Ti Pyrite, Zn, Cu |
Masivna sulfidna Magmatska Masivna sulfidna |
Okeanska kora | Ofiolitski kompleks (diabaz-gabro-piroksenitsko-peridotitska magma) |
Srednji do Gornji Trijas | Pb, Hg, Fe Mn Pb, Zn, Cu W-Au, Fe, U |
Impregnaciona Stratiformna Hidrotermalna žična Skarnovska |
Kontinentalni pragovi i okeanska kora | Vulkanski efuzivi (basaltna magma) |
Gornji Paleozoik | Sb, M | Hidrotermalna žična i stratiformna | Kontinentalna kora (?) | Granitna magma |
Pre Paleozojske | Fe, Mn | Vulkanogeno-sedimentna | Kontinentalni rift (?) |
Spilit-keratofirska magma |
Glavne endogene mineralizacije u centralnom Balkanskom regionu (Modifikovano prema JANKOVIĆU)
Područje Kosova je deo Tetisko-Evroazijskog Metalogenetskog pojasa (TEMB-Skraćenica prema engleskoj transkripciji – Prim.prev.). Nastalo je tokom Mezozojskog i post mezozojskog perioda, na prostoru nekadašnjeg Tetiskog Okeana, na južnoj granici Evroazije, sa Afro-Arabijskom i Indijskom pločom na jugu. Prostiralo se od zapadnog Mediterana preko Alpa i jugoistočne Evrope kroz Lesser Kavkaza sve do Hidukuša i tibetskog platoa do Burme i Indonezije, povezujući se Zapadno Pacifičkim Metalogenetskim Pojasom. Karpato-Balkanski region je jedan od oblasti TEMB, koja se odlikuje svojim specifičnostima.
Generalna geotektonska evolucija regiona u kome je formiran TEMB nastala je tesno povezana sa istorijom nastanka i stvaranja Tetisa. Nju karakteriše otvaranje, razvoj ostrvskog luka i mikroploča, zatvaranja i spajanja mikroploča sa Evroazijom, subdukcijom okenaske kore, kao i sučeljavanjem kontinenata, kolizije kontinent-ostrvski luk, i reversnog rasedanja kontinentalne kore. Nastajanje rudnih ležišta i regionalne metalogenetske jedinice, su tesno povezane sa specifičnim tektonskim dešavanjima unutar pojedinih oblasti TEMB-a.
U skladu sa konceptom tektonike ploča izvršena je sledeća podela:
Nekoliko velikih metalogenetskih provincija na području bivše Jugoslavije i Balkanskom prostoru, može se jasno uočiti: Alpska, Dinarska, Srpsko-Makedonska, Karpato-Balkanska, Helenidska metalogenetska provincija. Kosovo pripada dvema od ovih metalogenetskih jedinica: Srpsko-Makedonskoj metalogenetskoj provinciji i Dinarskoj metalogenetskoj provinciji. Granica između Srpsko-Makedonske metalogenetske provincije i Dinarske metalogenetske provincije je jugo-zapadna margina Vardarske zone.
Srpsko-Makedonska Mineragenetska/Metalogenetska Provincija
Srpsko-Makedonska metalogenetska provincija je od presudnog značaja za Kosovo. Ova jedinica razvijena je duž granične zone (suture) bivšeg okeana. Rudna ležišta su najčešće povezana sa Oligo-Miocenskim vulkano-intruzivnim kompleksom kalko-alkalnih serija. Najznačajnija ležišta (Stari Trg, Belo Brdo, Crnac, Ajvalija, Kišnica i sl.) koja sadrže olove i cink, i podređeno bakar i antimon i udruženi sa zlatom, srebrom, arsenom, talijumom, bizmutom i gvožđem. Nekoliko rudnih oblasti su prepoznatljive, ali za Kosovo vrlo značajna je Kopaonička rudna regija, koju karakterišu hidrotermalno-metasomatske izmene žičnog tipa Pb i Zn i drugih metala (Ag). Porfirska ležišta bakra uokviru ostalih geoloških jedinicasu takođe od velikog značaja.
Dinarska Mineragenetska/Metalogenetska Provincija
Praktično, ova provincija je locirana unutar Dinarida (kao regionalne geotektonske jedinice), ali se produžava i van nje sve do Helenida. Endogena rudna mineralizacija Dinarske provincije je najvećim delom povezana sa dve metalogenetske epohe: starijom Hercinskom i ranom Alpskom.
Glavna mineralizacija Kosova je u vezi sa srednjim do gornje Jurskim ofiolitskim kompleksom (podiformnim, peridotit-piroksenitska ležišta sa sadržajem Cr, Ti, Fe).
U istoj geološko-geotektonskoj poziciji, pojavljiju se i ležišta hidrotermalnih masivnih sulfida sa piritom i bakrom (značajnaležišta u Albaniji su povezana sa bazaltom vulkanogeno-sedimentnog razvojnog perioda).
Sporadično, Ni- i Cu-mineralizacija može se pronaći unutar Jurskih utramafitskih jedinica.One su formirane nasličan način kao Cr i Ti, likvidnom segregacijom tokommagmatske diferencijacije.
U okviru rudarske oblasti Drenica-Dobroševac, poznata su stara lateritska ležišta Fe-boksita i Ni-Co sa magnezitom: Čikatovo, Glavica, Trstenik, Magura i dr..